Češki doseljenici koji su prije 130 godina, u okviru austrogarskog plana naseljavanja seljaka, osnovali selo Nova Ves, donijeli su sa sobom običaje koji su ostali sačuvani do današnjih dana, iako je danas u selu preostalo svega petnaestak njihovih potomaka koji žive u osam domaćinstava.

Kako bi zajedno proslavili veliki jubilej, u subotu, 7. septembra, na druženju u domu u Novoj Vesi pridružilo im se više od stotinu članova udruženja „Češka besjeda“ iz Slavonskog Broda, Prijedora, Prnjavora i Banjaluke, čiji preci su takođe naseljavali ovo područje i izgradili lokalnu infrastrukturu, a pozivu su se odazvali i zamjenik ambasadora Češke Republike u BiH Jozef Zrzavecki, predsjednik Saveza nacionalnih manjina Republike Srpske Franjo Rover i načelnik opštine Srbac Mlađan Dragosavljević.

Među okupljenima je bio i doktor ekonomskih nauka, Željko Vaško iz Banjaluke, koji se prisjetio doseljavanja prvih 25 porodica iz Češke i Moravske oblasti 1894. godine, koji su stigli u nenaseljen prostor opštine Srbac, gdje su osnovali naselje Novo Selo, što u prevodu znači Nova Ves. Vaško, koji je rođen u ovom selu kaže da su Česi ostavili veliki trag i ovo je jedna od rijetkih lokalnih zajednica, osim Prijedora, u kojoj imaju svoju crkvu i društveni dom.

„Vjerno čuvamo našu tradiciju, kulturu i jezik i održavamo druženja barem jednom godišnje, a ovaj put okupilo se čak pet naših generacija. Kada češka pjesma prestane i kada se češki jezik ne bude čuo, nestaće i nas, što ne smijemo dozvoliti“, rekao je Vaško.

Ivan Kratofil iz Srpca, koji je zakoračio u osmu deceniju života, kaže da je njegov djed bio među osnivačima sela, a stigao je trbuhom za kruhom, kao dječak od 14 godina.

„Prije dolaska, naši preci su živjeli dvadesetak godina u Rusiji i kada im je u posjetu došao car Nikolaj Romanov rekao im je da bi trebali preći na pravoslavnu vjeru. Tu su se predomišljali, pa su otišli kod Marije Terezije u Austrogarsku i ona im je predložila da dođu i slobodno nasele ovo područje. Jedan dio njih se nedugo nakon toga odvojio i odselio u Maćino brdo kod Prnjavora, a drugi su nastavili sa izgradnjom sela. Jedna grupa tadašnjih mještana se zalagala za izgradnju društvenog doma, a druga je više bila za to da se gradi crkva, tako da su jedni gradili dom a drugi crkvu, pa su imali i jedno i drugo“, rekao je Ivan, koji ima tri kćerke i četiri unuka.

Predsjednik udruženja „Češka besjeda“ iz Nove Vesi Vjekoslav Kratofil, kaže da je ovdje nekada živjelo preko 150 Čeha a sada su uglavnom ostala samo staračka domaćinstva.

„Raseljavanje je krenulo pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka, a nastavilo se sedamdesetih, kada su mladi po završetku školovanja prvo odlazili u industrijske centre širom BiH i Hrvatske a kasnijih godina u Austriju i Njemačku. Danas se potomci prvih doseljenika mogu pronaći na svim kontinentima“, rekao je Vjekoslav, čiji djed i baka su rođeni u Novoj Vesi a pradjed je bio među doseljenicima.

Ludmila Bureš, koja je sa suprugom provela 60 godina živeći i radeći u Zenici, kaže da nikada nije zaboravila rodno selo, odakle oboje vode porijeklo.

„Sjećam se i danas druženja i igranki u domu, gdje je moj brat svirao harmoniku u orkestru, a nismo zaboravili ni tradicionalne češke specijalitete koje i danas često pripremamo, poput knedli i raznih jela od sirovog krompira“, rekla je Ludmila, čije djevojačko prezime je Vaško.

Mještanka Zdenka Pejaković, djevojačkog prezimena Bureš, kaže da je njena baka bila među doseljenicima a roditelji su se rodili u Novoj Vesi.

„Ovakvih sela u Srpcu je malo. Svi smo vezani jedni za druge, kao porodica, i bez obzira na ime i prezime dišemo jednom dušom. Redovno dolazimo na sastanke u udruženje i tu se dogovaramo oko raznih druženja i okupljanja, proslave Božića i Uskrsa i zaista smo složni u svemu“, rekla je Zdenka.

Tradiciju godišnjih okupljanja Čeha sa naših prostora čuvaju i u Slavonskom Brodu gdje živi oko 200 pripadnika ove nacionalne manjine, od čega je njih 80 učlanjeno u Češku besjedu. Predsjednica udruženja Jarmila Rajković kaže da najveći broj njih vodi porijeklo iz Nove Vesi, a jedan dio iz Maćinog brda i Dervente.

„Nismo zaboravili stare pjesme naših djedova i baka i često ih izvodimo na ovakvim skupovima obučeni u narodne nošnje. Nažalost, primjetno je da nas je sve manje i činimo sve da se tradicija ne ugasi“, rekla je Jarmila.

Poznato je da su do početka Drugog svjetskog rata postojala i češka sela Vranduk kod Doboja i Malica pored Dervente ali su nakon izbijanja rata nestala. Ostala su samo naselja u Novoj Vesi i Maćinom brdu a mještani su uglavnom preživljavali baveći se poljoprivredom. Veliki dio Čeha u tom vremenu živio je i u Banjaluci, Prijedoru i Sarajevu, a svima im je zajedničko da su se u potrazi za boljim životom uputili u razne dijelove svijeta.

Zamjenik ambasadora Jozef Zrzavecki rekao je da su za Republiku Češku veoma važni njihovi sunarodnici koji su se odselili prije stotinu i više godina.

„Stalo nam je da imaju dobre uslove života gdje god da žive, a naročito na području BiH gdje je veoma zastupljena češka nacionalna manjina i naša težnja je da svi državljani ove zemlje imaju bolju budućnost za svoju djecu i unučad“, rekao je Zrzavecki.

Načelnik opštine Mlađan Dragosavljević rekao je da je sa iskrenim zadovoljstvom prihvatio poziv da prisustvuje obilježavanju jubileja.

„Uvijek osjetim pozitivnu energiju i dobro raspoloženje kada dođem na ovaj događaj i želim da nastavite sa očuvanjem tradicije i običaja a Opštinska uprava će podržavati ovu manifestaciju i biti uz vas“, rekao je načelnik Dragosavljević.

Druženje članova Češke besjede prije okupljanja u domu počelo je misom u crkvi Male Gospojine u Novoj Vesi izgrađenoj 1938. godine, nakon čega su Česi posjetili groblje u ovom selu. U domu je izveden kraći nastup pjevačke grupe Češke besjede iz Slavonskog Broda, a uz pjesmu i zajednički ručak druženje je potrajalo do kasnih noćnih časova.